W 12. tygodniu ciąży długość dziecka od czubka głowy do najniżej położonego punktu na miednicy wynosi ok. 5–6 cm. Maluszek waży teraz ok. 14 gramów i pod względem rozmiarów można porównać go do śliwki. Choć jest jeszcze niewielki, kluczowe narządy i części ciała są już ukształtowane.

Poznaj kilka faktów na temat rozwoju dziecka w omawianym okresie:

●     serce bije szybciej niż u dorosłego człowieka – w tempie ok. 150 uderzeń na minutę;

●     powieki są już w pełni uformowane, ale pozostaną zrośnięte do końca drugiego trymestru;

●   maluch intensywnie się porusza i cały czas ćwiczy zdobywane umiejętności, choć jest jeszcze zbyt mały, byś była w stanie wyczuć jego  ruchy;

●     trwa proces mineralizacji tkanek, z których już wkrótce powstanie układ kostny;

●    w skórze obecne są receptory odpowiedzialne za zmysł dotyku. Wciąż jest ona cienka, jednak już za 2 tygodnie zaczną powstawać pierwsze komórki tłuszczowe (adipocyty).

Warto również wspomnieć, że pod koniec pierwszego trymestru mózg dziecka rozpoczyna produkcję hormonów. To niezwykle istotny etap rozwoju, który wpływa na dalsze kształtowanie się mózgu i systemu nerwowego. 

Między 11. a 13. tygodniem ciąży powinnaś zgłosić się na USG genetyczne. To obowiązkowe badanie, które pozwala ocenić rozwój twojego dziecka oraz wstępnie oszacować ryzyko wystąpienia wad rozwojowych. Podczas badania lekarz będzie analizować m.in. długość ciemieniowo-siedzeniową, przezierność karkową (odległość między skórą a tkanką podskórną na karku dziecka), a także poinformuje o możliwości przeprowadzenia testu PAPP-A (osoczowe białko ciążowe A), który pozwala na dokładniejszą ocenę ryzyka wad rozwojowych u dziecka.

Podczas 12. tygodnia ciąży zauważysz pewne zmiany w swoim ciele. Choć brzuszek wciąż nie jest widoczny, twoje biodra powoli się rozszerzają, a ubrania mogą być już ciasne. Możesz również odczuwać zmęczenie, nudności lub inne dolegliwości ciążowe, jednak pod koniec pierwszego trymestru te dokuczliwe objawy powoli ustępują.

Twój organizm coraz lepiej adaptuje się do zmian hormonalnych, dlatego huśtawki nastrojów stają się mniej uciążliwe. W tym okresie możesz również zauważyć u siebie:

●      ból spojenia łonowego związany z powiększaniem się macicy;

●      gęsty śluz z pochwy, który tworzy barierę ochronną przed infekcjami (jeśli ma prawidłowy kolor i zapach, nie jest powodem do niepokoju);

●      zwiększoną widoczność naczyń krwionośnych na nogach i piersiach;

●      zwiększoną tkliwość piersi i ciemniejszy kolor skóry wokół brodawek sutkowych;

●      większą wrażliwość na zapachy i zmianę gustów kulinarnych.

Na początkowym etapie ciąży dbaj o swoją dietę i uzupełniaj ją suplementami, które dostarczą organizmowi odpowiednią dawkę witamin i minerałów. Unikaj stresu, dbaj o odpoczynek, ale również o regularną aktywność fizyczną, która pomoże zachować sprawność ciała przez całą ciążę i ułatwi przygotowanie do porodu. Pamiętaj, by nie stosować żadnych preparatów leczniczych bez konsultacji z lekarzem. 

W 10. tygodniu ciąży zarodek wkracza w fazę płodową. Mierzy ok. 3–4 cm długości od czubka głowy do końca kręgosłupa i waży ok. 4–5
gramów. Mimo że jest jeszcze bardzo mały, większość kluczowych organów już się rozwija lub zaczyna funkcjonować. Mózg dziecka szybko rośnie, a serce, które teraz bije z prędkością ok. 180 uderzeń na minutę, jest już dobrze rozwinięte.

W 10. tygodniu ciąży nóżki i rączki dziecka są ukształtowane, a maluszek coraz częściej nimi porusza, choć na tak wczesnym etapie nie możesz jeszcze tego poczuć. Kończyny przyjmują bardziej zdefiniowane kształty, z widocznymi palcami, które wkrótce zaczną się
rozdzielać. Rozwijają się również powieki, które na razie pozostają sklejone, przez co dziecko wygląda tak, jakby przez cały czas spało.

W omawianym
tygodniu mają miejsce również inne, ważne dla rozwoju malucha wydarzenia:

●      wykształca się narząd słuchu;

●      maluch zaczyna połykać płyn owodniowy, dzięki czemu pobudza układ trawienny do pełnienia swoich funkcji;

●      powstaje podniebienie;

●      szpik kostny tworzy krew;

●      pęcherzyk żółciowy produkuje żółć;

●      łożysko jest już ukształtowane i gotowe, aby przejąć funkcje odżywcze, które do tej pory pełnił pęcherzyk
żółtkowy. Od tej pory to właśnie ono zapewnia bezpieczeństwo rozwijającemu się dziecku.

W 10. tygodniu ciąży możesz doświadczać różnych symptomów związanych z ciążą. Do najczęstszych należą: nudności, wymioty, senność, tkliwość piersi czy wzdęcia. Niektóre przyszłe mamy mogą również odczuwać zwiększoną wrażliwość na zapachy, która często łączy się z brakiem apetytu.

We wczesnej ciąży może pojawić się także ból w podbrzuszu świadczący o tym, że macica cały czas się powiększa. Jeśli jest on bardzo silny, ma charakter skurczowy lub towarzyszy mu krwawienie z dróg rodnych, nie czekaj, tylko zgłoś się do lekarza lub na izbę przyjęć oddziału ginekologiczno-położniczego.

W 10. tygodniu ciąży zalecane jest przeprowadzenie badania USG potwierdzającego ciążę, jeśli nie zostało ono jeszcze wykonane. To nieinwazyjne badanie, które pozwala określić, czy ciąża rozwija się prawidłowo. Podczas badania lekarz będzie mógł zobaczyć, jak rozwija się maleństwo, sprawdzić, w jakim tempie bije jego serce i – na podstawie podstawowych parametrów – ocenić ogólny stan zdrowia. Badanie USG pozwala również ustalić przewidywany termin porodu.

Oprócz badania USG w 10. tygodniu ciąży można rozważyć wykonanie testów prenatalnych w celu oceny ryzyka wystąpienia wad genetycznych u dziecka. Pamiętaj, że decyzja o przeprowadzeniu tych testów powinna być podjęta w konsultacji z lekarzem.

Twój maluszek rośnie i rozwija się w szybkim tempie. Ma teraz około 18 cm długości, a masa jego ciała powinna mieścić się w przedziale około 230–280 g. Jego ramiona i nogi mają właściwe proporcje, a układ nerwowy rozwija się, tworząc miliony połączeń nerwowych. Dziecko ma już wyraźniejsze pory snu i czuwania, dlatego – jeśli odczuwasz już ruchy dziecka – możesz zauważyć, że maluch jest mniej aktywny, gdy się poruszasz, a bardziej ruchliwy, gdy odpoczywasz.

W 19. tygodniu ciąży:

• serce dziecka bije w tempie ok. 160 uderzeń na minutę;
• narządy zmysłów malucha zaczynają działać – dziecko reaguje na dźwięki dobiegające z zewnątrz, rozpoznaje głos mamy i osób z jej najbliższego otoczenia;
• powoli wykształca się układ regulacji temperatury ciała. Pomaga w tym maź płodowa oraz meszek płodowy (lanugo);
• pod skórą dziecka gromadzi się warstwa tkanki tłuszczowej;
• dziecko nie tylko intensywnie się porusza, ale również ćwiczy mięśnie twarzy. Na tym etapie pojawiają się grymasy i nieświadome uśmiechy, których zadaniem jest stymulowanie rozwoju mięśni;
• dziecko nabyło już umiejętność połykania, dzięki czemu wciąż stymuluje układ pokarmowy do rozwoju;
• maluch potrafi już kontrolować swoje ruchy.

Zobacz także: Badania w trakcie ciąży

Wraz z rozwojem dziecka również ciało przyszłej mamy przechodzi różne zmiany. W 19. tygodniu ciąży możesz zauważyć, że twój brzuch staje się coraz bardziej widoczny. Pamiętaj, że każda kobieta ma inny kształt brzucha i tempo jego wzrostu, jednak nie ma to wpływu na rozwój dziecka.

W 19. tygodniu ciąży możesz zauważyć ciemną linię biegnącą od pępka do spojenia łonowego. To tzw. linea negra, która jest spowodowana zmianami hormonalnymi i zazwyczaj zanika po porodzie. W drugim trymestrze wzrasta też masa ciała – o około 300–500 g tygodniowo.

Na półmetku ciąży większość przyszłych mam cieszy się dobrym samopoczuciem, przypływem energii do działania, a często także wzrostem libido. Jednak okres ten nie jest całkowicie wolny od dolegliwości takich jak:

• nadwrażliwość dziąseł oraz skłonność do ich krwawienia;
• zgaga i niestrawność;
• bóle głowy;
• zawroty głowy, szczególnie podczas gwałtownego wstawania z pozycji leżącej.

Przeczytaj także: Szczepienia w trakcie ciąży

Obowiązkowym badaniem w 19. tygodniu ciąży jest  tzw. USG połówkowe, które każda przyszła mama powinna wykonać między 18. a 22. tygodniem ciąży. W trakcie badania ginekolog ocenia anatomię dziecka, sprawdza stan narządów wewnętrznych i – jeśli maluch przyjmie odpowiednią pozycję – określa jego płeć.

Pamiętaj, że badania prenatalne są ważne dla monitorowania zdrowia malucha i wykrywania ewentualnych problemów rozwojowych. Jeśli w czasie USG połówkowego lekarz zauważy jakiekolwiek nieprawidłowości, konieczne będzie poszerzenie diagnostyki. 19. tydzień ciąży to ostatni moment na wykonanie amniopunkcji (badanie polegające na pobraniu próbki płynu owodniowego) i zarazem pierwszy tydzień, kiedy można wykonać kordocentezę, czyli pobrać krew z naczyń pępowinowych, aby ocenić ryzyko wad genetycznych.

W dziewiątym tygodniu ciąży rozpoczyna się jej trzeci miesiąc. Ten okres to część pierwszego trymestru, który związany jest z intensywnym rozwojem zarodka. Po zakończonym 8. tygodniu ryzyko poronienia spada do ok. 10%. Do porodu pozostało jeszcze ok. 31 tygodni, jednak już teraz możesz korzystać z kalkulatora porodu i sprawdzać, co czeka cię na dalszych etapach oczekiwania na dziecko.

Twój maluch w 9. tygodniu ciąży może mierzyć do 2–3 cm i ważyć około 2 g. Jego ciało zaczyna pokrywać skóra, która wciąż jest cienka i przezroczysta. Na twarzy widoczne są oczy, powieki oraz nos. Tworzą się także zalążki małżowin usznych. Szyja dziecka staje się bardziej widoczna, a ciało bardziej proporcjonalne, chociaż głowa cały czas zdecydowanie wyróżnia się na tle jego pozostałych części.

Kluczowe narządy i układy ciała rozwijają się i przygotowują do spełniania swoich funkcji. Pod koniec 9. tygodnia ciąży zaczynają się również rozwijać zewnętrzne narządy płciowe. Jednak na tym etapie nie da się jeszcze określić płci dziecka – można zobaczyć jedynie tzw. guzki płciowe.

Oto inne ważne fakty na temat rozwoju 9-tygodniowego zarodka:

• jego serce bije bardzo szybko, w tempie ok. 150 uderzeń na minutę;
• kształtują się jelita, krtań, płuca i pęcherz moczowy;
• kręgosłup powoli się prostuje;
• formują się żebra;
• kształtują się stawy rąk i nóg;
• na dłoniach widać palce.

Zobacz także: Szkoła Rodzenia z kursem pierwszej pomocy małemu dziecku.

Możliwe, że na tym etapie niektóre ubrania okażą się zbyt ciasne, a piersi będą pełniejsze i bardziej wrażliwe. Zmiany hormonalne działają również na układ pokarmowy, przez co mogą pojawić się wzdęcia, zgaga i niestrawność. Zwiększona aktywność hormonów może powodować też krwawienie dziąseł. Wiele kobiet zauważa zwiększoną wrażliwość na zapachy i cały czas zmaga się z dolegliwościami wczesnej ciąży, do których należą nudności i wymioty.

Pamiętaj, że przez cały okres trwania ciąży możesz korzystać z kalendarza ciąży oraz kalkulatora wagi. Dzięki nim dowiesz się więcej na temat kolejnych etapów oczekiwania na dziecko i sprawdzisz, jakie zmiany czekają twój organizm w najbliższym czasie.

W 30. tygodniu ciąży dziecko waży już około 1300–1500 g i mierzy około 38–40 cm. Wartości te są orientacyjne, jednak powinny mieścić się w ogólnie przyjętych normach określonych przez siatki centylowe, np. zbyt mała masa w stosunku do wieku ciąży może świadczyć o hipotrofii płodu, która może wskazywać na różne wady rozwojowe i stać się przyczyną komplikacji okołoporodowych.

W mózgu dziecka tworzą się kolejne fałdy, a poprzez zwiększenie liczby komórek nerwowych maluch jeszcze wyraźniej odbiera docierające do niego bodźce. Płuca dziecka przygotowują się do pierwszego oddechu, co oznacza, że intensywnie się rozwijają.

Rozwija się także układ immunologiczny. Maluch otrzymuje przeciwciała od matki, które pomagają mu budować odporność na infekcje.

W przypadku przedwczesnego porodu dziecko jest w stanie – przy wsparciu aparatury medycznej – przeżyć poza organizmem matki i z czasem “dogonić” swoich rówieśników pod względem rozwoju.

W 30. tygodniu ciąży dziecko rośnie, nabiera siły i w związku z tym intensywnie kopie, co może powodować dolegliwości bólowe. Równocześnie macica uciska pęcherz moczowy, co prowadzi do częstych wizyt w toalecie. Oprócz tego ucisk na naczynia żylne może przyczyniać się do powstawania żylaków oraz obrzęków kończyn dolnych.

Piersi stają się coraz większe i zwykle są bardziej wrażliwe na dotyk. Może też pojawić się wydzielina z piersi, zwana siarą, która jest pierwszym pokarmem dla noworodka. Oprócz tego możesz odczuwać inne symptomy charakterystyczne dla zaawansowanej ciąży: migrenowe bóle głowy, bezsenność czy zgagę.

Na każdym etapie warto korzystać z kalendarza ciąży, a także kalkulatora porodu. Pomoże ci to być na bieżąco z najważniejszymi etapami rozwoju dziecka oraz zmianami zachodzącymi w twoim ciele. Jeśli dostrzegasz jakiekolwiek niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem ginekologiem.

30. tydzień ciąży to dobry czas, aby rozpocząć przygotowania do porodu. Możesz zacząć rozmawiać z lekarzem lub położną na temat planu porodu – określ swoje oczekiwania dotyczące znieczulenia, pozycji porodowych i innych aspektów opieki medycznej.

Jeśli jeszcze nie uczestniczyłaś w szkole rodzenia, to czas, aby nadrobić zaległości. W trakcie zajęć, w których możesz brać udział razem z partnerem, dowiesz się, jak wygląda akcja porodowa i co trzeba zabrać ze sobą do szpitala. Poznasz także techniki karmienia piersią, a także ćwiczenia na mięśnie dna miednicy, które odgrywają kluczową rolę podczas akcji porodowej. Ponadto nauczysz się zasad udzielania pierwszej pomocy noworodkom i niemowlętom.

W ósmym tygodniu ciąży zarodek mierzy około 15–16 mm i waży 1 g. Pod względem wielkości można porównać go do maliny lub ziarna fasoli. Jego ciało nie uzyskało jeszcze właściwych proporcji – duża głowa stanowi połowę długości całego ciała. Szeroko rozstawione oczy malucha są już wyposażone w powieki, a na gałkach ocznych zaczynają kształtować się źrenice i tęczówki. Oprócz tego widać już szczękę, żuchwę i nos. Palce stóp i rąk również są już widoczne, choć jeszcze nie w pełni uformowane.

Kończyny zarodka wydłużają się znacznie, pojawiają się stawy, a kości stają się twardsze, co – mimo dysproporcji – pozwala na zauważenie wyraźnej różnicy między tułowiem a resztą ciała. W tym czasie zaczynają także pracować nerki. Skóra płodu jest przezroczysta, co umożliwia dostrzeżenie sieci naczyń krwionośnych.

Ważnym etapem w 8. tygodniu ciąży jest rozwój układu nerwowego: powstają podstawowe struktury mózgu i rdzenia kręgowego. Tworzy się także błędnik w uchu wewnętrznym – dzięki niemu maluch zaczyna rozpoznawać twoją aktywność, tj. staje się ruchliwy, gdy odpoczywasz i odpoczywa, gdy ty się poruszasz.

Charakterystyczne dla tego etapu jest również to, że serce bije bardzo szybko, bo w tempie ok. 150 uderzeń na minutę.

Oprócz tego na tym etapie rozwoju:

• zanika ogon i fizjologiczna przepuklina;
• kształtują się żebra;
• powstają zalążki małżowin usznych;
• tworzy się krtań, płuca i pęcherz moczowy;
• jelita wstępują do jamy brzusznej.

Zobacz także: Jak przygotować się do karmienia piersią?

W tym czasie wiele kobiet zauważa pierwsze objawy ciąży. Najczęściej są to: nudności, wymioty, nadwrażliwość na zapachy, tkliwość piersi i zmiany upodobań kulinarnych. W tym czasie ciało nadal przystosowuje się zmian hormonalnych, jakie zachodzą w ciele na początku ciąży – tj. wzrasta produkcja progesteronu i gonadotropiny kosmówkowej. Niektóre przyszłe mamy zauważają, że ich brzuch jest nieco bardziej wypukły, jednak nie są to jeszcze ciążowe krągłości, tylko wzdęcia.

Inne objawy, które mogą występować w tym okresie, to:

• ogólne rozbicie;
• senność i zmęczenie;
• częste oddawanie moczu;
• zgaga;
• huśtawki nastrojów;
• bóle głowy.

Pamiętaj, aby nie sięgać po preparaty lecznicze bez konsultacji z lekarzem prowadzącym.

Najważniejszym z badań w 8. tygodniu ciąży jest USG, które pozwala uwidocznić zarodek. Podczas niego możesz usłyszeć bicie serca i zobaczyć podstawowe struktury ciała.

Na tym etapie lekarz prowadzący ciążę zleca wykonanie szczegółowych badań krwi i moczu. Czasami zaleca się również przeprowadzenie m.in. profilaktycznej cytologii, kontroli stomatologicznej czy badania piersi.

Siódmy tydzień to I trymestr i zarazem końcówka drugiego miesiąca ciąży. Choć z zewnątrz może się wydawać, że niewiele się zmienia, organizm kobiety pracuje na pełnych obrotach, tworząc odpowiednie warunki dla rozwoju dziecka. W tym czasie macica zaczyna się powiększać, aby pomieścić rosnący zarodek. Na etapie 7. tygodnia wiele kobiet dopiero dowiaduje się o ciąży i zaczyna odczuwać jej wyraźne objawy. Korzystaj z kalkulatora porodu, aby lepiej rozumieć sygnały wysyłane przez twoje ciało.

W siódmym tygodniu ciąży niektóre objawy mogą być bardziej odczuwalne. Na sile przybierają zwłaszcza nudności, które najczęściej pojawiają się w godzinach porannych i utrudniają codzienne funkcjonowanie wielu przyszłym mamom. Niektóre kobiety mogą również odczuwać większe zmęczenie i zadyszkę czy bóle głowy. Niektóre kobiety w 7. tygodniu ciąży mogą również zauważyć, że ich brzuch zaczyna delikatnie rosnąć – macica stale się powiększa i wystaje już nieco poza spojenie łonowe, jednak na tym etapie zaokrąglony brzuch to najczęściej objaw wzdęć.

Na tym etapie niektóre zaczynają przybierać na wadze. To zrozumiałe, ponieważ organizm gromadzi zapasy energii, które będą niezbędne w kolejnych etapach ciąży. Pamiętaj o kontroli wagi w trakcie ciąży – za normę uważa się przybieranie ok. 1–2 kg na miesiąc. Za duży przyrost masy ciała może być wynikiem zbyt wysoko kalorycznej diety lub nieprawidłowego działania tarczycy.

Badanie ultrasonograficzne, znane jako USG, jest jednym z najważniejszych badań, które wykonuje się w trakcie ciąży. W 7. tygodniu USG służy przede wszystkim do jej potwierdzenia. Podczas badania lekarz będzie mógł zobaczyć zarodek, ocenić jego wielkość i położenie oraz czynność serca. Na tak wczesnym etapie nie ocenia się jeszcze anatomii – pierwsze informacje na temat rozwoju narządów wewnętrznych dziecka otrzymasz podczas USG genetycznego, które powinno odbyć się między 11. a 13. tygodniem ciąży.

Ponadto lekarz podczas badania mierzy długość ciemieniowo-siedzeniową, która umożliwia określenie dokładnego wieku ciąży i terminu porodu.

Jeśli towarzyszą ci poranne mdłości, odczuwasz ciągłe zmęczenie i spóźnia ci się okres, to najwyższa pora, aby wykonać test ciążowy. Zrób go w domu, najlepiej w godzinach porannych, ponieważ to właśnie wtedy stężenie hormonu ciążowego (gonadotropiny kosmówkowej, zwanej również beta HCG) jest najwyższe w ciągu doby. Jeśli na teście pojawią się dwie kreski, umów się na wizytę u ginekologa, podczas której zostanie wykonane pierwsze badanie USG potwierdzające ciążę. Lekarz obliczy przewidywany termin porodu i udzieli ci niezbędnych porad na nadchodzący czas.

W twoich posiłkach powinny znaleźć się nie tylko składniki odżywcze, lecz przede wszystkim witaminy i minerały, ze szczególnym uwzględnieniem kwasu foliowego. Wybierz preparat witaminowy dla kobiet w ciąży i upewnij się, czy zawiera odpowiednią ilość tego składnika – jest on kluczowy dla rozwoju układu nerwowego zarodka. Pozytywny wynik testu ciążowego to także bezwzględne wskazanie do odstawienia używek – całkowicie zrezygnuj z palenia tytoniu i picia alkoholu, a po kawę sięgaj tylko w umiarkowanych ilościach. Wszelkie leki – również środki przeciwbólowe – przyjmuj tylko po konsultacji z lekarzem.

W 5. tygodniu ciąży wykonuje się badanie USG dopochwowe. Nie pokaże ono wielu szczegółów, ale jest w stanie dostarczyć kilka kluczowych informacji o ciąży. Na tym etapie można zobaczyć pęcherzyk ciążowy w postaci małej, okrągłej lub owalnej struktury wypełnionej płynem, wskazującej, że ciąża zagnieździła się w macicy. W środku pęcherzyka ciążowego znajduje się pęcherzyk żółtkowy.

W niektórych przypadkach można zauważyć bardzo mały zarodek o długości 2–3 mm, w pobliżu pęcherzyka żółtkowego. Im bardziej precyzyjny sprzęt, tym większa szansa, że już na tym etapie zobaczysz bicie serca malucha. Nie martw się, jeśli nie będzie ono jeszcze widoczne  – zazwyczaj widać je dopiero podczas badań przeprowadzanych po 6. tygodniu ciąży lub później. Słuchanie serduszka odbywa się najczęściej podczas pierwszego badania referencyjnego USG, czyli między 11 a 14 tygodniem ciąży.

Podczas etapu zwanego gastrulacją zarodek formuje trzy podstawowe warstwy: ektodermę, mezodermę i endodermę. To fundamenty, z których w przyszłości wykształcą się narządy i układy organizmu dziecka.

W 5. tygodniu ciąży zaczyna się formowanie trofoblastu i sznura pępowinowego. Trofoblast, z którego później rozwinie się łożysko, odgrywa niezwykle ważną rolę w dostarczaniu składników odżywczych i tlenu z organizmu matki do dziecka, a także w usuwaniu produktów przemiany materii. Sznur pępowinowy z kolei łączy łożysko z dzieckiem i umożliwia przepływ krwi oraz zawartych w niej substancji.

W tym okresie rozpoczyna się proces fałdowania zarodka, w wyniku którego powstają fałdy: głowowa, ogonowa oraz boczne. Dzięki temu zarodek nabiera wydłużonego kształtu. W początkowym okresie jest on wyraźnie nieproporcjonalny (głowa będzie stanowiła połowę długości całego ciała).

W piątym tygodniu ciąży zaczyna się również tworzyć cewa nerwowa, z której powstanie mózg i rdzeń kręgowy. Zalążki rączek stają się widoczne. Dziecko jest jeszcze bardzo małe, ale już w tym okresie zaczyna się rozwijać jego układ nerwowy oraz narządy wewnętrzne.